عنوان مقاله : معرفی یکی از برترین استانداردهای ارزیابی کیفیت و دوام مبلمان چوبی در جهان
نویسنده : علي فتح الله زاده (دکتری تخصصی در رشته علوم و صنايع چوب)
اغلب تولیدکنندگان مبلمان قادرند محصولات کاملا مشابهی را ساخته و روانه بازار مصرف کنند اما این بدان معنا نیست که این محصولات از لحاظ استحکام و دوام هم مشابه یکدیگر می باشند.
فهم اینکه کدام محصول بادوام تر است بنابراین ارزش پرداخت مبلغ بیشتری از سوی مشتری را دارد یا برای محل های خاصی به لحاظ کیفیت مناسب تر است مثلا صندلی یا مبل برای یک مطب شلوغ و یا صندلی برای یک کتابخانه عمومی پر رفت و آمد... موضوعی است که در همه جای دنیا ممکن است مورد سوال برخی خریداران باشد. فهم دقیق میزان دوام مبلمان چوبی صرفا از روی ظاهر آن آسان نیست زیرا این دوام ارتباط قوی با کیفیت و نحوه ساخت اتصالات مخفی آن دارد. مطمئن ترین راه برای فهم این موضوع اجرای آزمون های استاتیکی و دینامیکی استاندارد شده بر روی سازه محصول در یک آزمایشگاه مرجع است تا کیفیت و دوام در عمل سنجیده شود به همین منظور برخی كشورها نسبت به تدوین و توسعه این قبیل آزمون های استاندارد پیشگام بوده و آزمایش های مختلفی را جهت ارزیابی کیفیت و دوام مبلمان چوبي تدوين کرده اند که البته برخی چندین دهه است که به مرحله اجرای صنعتی هم رسيده‌اند. هر محصولی که این آزمایش ها را پشت سر بگذارد گواهی کیفیت سطح دار دریافت کرده که در آن سطح دوام محصول در چارچوب یک مقیاس گزارش می شود و می تواند بصورت برچسب یا پلاک بر روی محصول نصب شده تا به رویت خریدار برسد و در نتیجه فرآیند انتخاب و خرید را برای او راحت تر کند. در چنین شرایطی و مخصوصا برای محصولات غیرخاص رقابت فروش صرفا بر ارائه قیمت کمتر استوار نخواهد بود. ترویج اجرای اين آزمایش های استاندارد شده مخصوصا برای محصولات پرمصرفی مثل انواع صندلی، مبل، نیمکت و غیره که تحت تاثیر بارهای دینامیکی بیشتری در مقایسه با دیگر انواع مبلمان مثل انواع میز و قفسه هستند می تواند باعث شکل گیری رقابت تولید در عرضه محصولات باکیفیت تر به بازار شود. بطور کلی محصولاتی که مصرف عمومی زیادی دارند و تولیدکنندگان بسیاری آنها را تولید می کنند از بهترین گزینه ها برای شروع این سطح بندی می باشند. این اقدام در نهایت می تواند منجر به صرفه جویی در منابع مصرفی (پول، مواد اولیه...) شود و گامی در راستای جهت حفظ منابع محدود زمین از جمله جنگل ها باشد.
در كشور ما نيز موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران با کمک برخی واحدهای تولیدی مبلمان، استانداردهاي محدودی را در اين حوزه تعريف نموده است که البته ضمانت اجرایی ندارند. در اين مقاله قديمی ترين نشان استاندارد زنده مبلمان جهان يعنی Möbelfakta سوئد معرفی می شود. بیش از سه دهه از عمر این استاندارد می گذرد اما در عین حال زنده و پویاست و به روز رسانی می شود. اتحاديه‌ها و نهادهاي مرتبط با بحث صنايع مبلمان در كشور مي‌توانند با الگو برداری از این گواهی و انواع مشابه، با کمک واحدهای تولیدی پیشرو و موسسه استاندارد، گواهی های بومی در سطوح مختلف را با هدف ارتقاء صنعت توليد مبلمان چوبی تدوین کنند تا بدين وسيله گامی در جهت توسعه پايدار اين صنعت در كشور بردارند. چنين فعاليت‌هايی باعث ارتقاء تدریجی سطح كيفيت محصولات داخلی شده و احترام بیشتر به حقوق مصرف کننده را در پی دارد. این مسیر در دراز مدت می تواند باعث بهبود در مزيت رقابتی مبلمان چوبی توليد داخل در بازارهای خارجی شود و راه را برای صادرات پایدار هموار نماید.
مقدمه
صنعت توليد مبلمان چوبي ايران در دو دهه اخير رشد قابل توجهی داشته كه اين امر به نوعی باعث افزايش رقابت در بين اين واحدهای توليدی نيز شده است. مطابق با آخرین آماری که وزارت صنايع در مورد این صنعت ارائه نموده است، بخش صنايع چوب با حدود ۵۱000 واحد توليدی بزرگ و كوچك حدود 5/۹٪ از كل واحدهاي صنعتی كشور را تشكيل می دهد. نكته مهم اينجاست كه در بين واحدهای صنايع چوب كشور، بخش صنايع تولید مبلمان و مصنوعات چوبی اهميت فوق‌العاده‌ای دارد زيرا به تنهايی ۸۰٪ كل واحدهای اين بخش را به خود اختصاص می دهد. مطابق با آخرین تخمین های ارائه شده از سوی انجمن صنفی مبلمان و دکوراسیون ایران حجم گردش مالی در این صنعت چیزی حدود 20 تا 30 هزار میلیارد تومان در سال تخمین زده می شود.
با توجه به توسعه خوب كمی در صنعت توليد مبلمان چوبی كشور توسعه كيفی نيز بايد بیش از پیش مد نظر قرار بگيرد. چنين چیزی با تعريف سطوح خاصي از انواع استانداردهاي تشويقی و حتی در مواقع ضرورت اجباری در این صنعت قابل اجراست. اتحاديه‌های صنفی با كمك و پشتيبانی واحدهای صنعتی و برتر در این صنعت و موسسه استاندارد ایران می توانند باعث ارتقاء سطح توليد كيفی در صنايع توليد مبلمان در كشور شوند.
بطور كلی كيفيت توليد از مباحث بسيار مهمی است كه پس از استقرار اوليه هر صنعت و در شرايط رقابتی سالم بازار مابين واحدهاي توليدی مشابه بوجود می آید. در یک رقابت سالم و طبیعی هر صنعتی پس از توسعه اوليه و کمی وارد فاز توسعه ثانويه يا كيفی می شود که البته زمان رسيدن به اين مرحله از يك بازار به بازار ديگر متفاوت است. تصميمات هوشمندانه دولت ها در تنظیم بازار البته مي‌تواند اين زمان را كوتاه تر كند. بسياری از واحدهای توليد مبلمان چوبی در كشورهاي مختلف، گذر از اين مرحله را تجربه كرده‌اند. ما می توانيم از تجارب ارزند‌ه آنها به نفع صنعت خود استفاده كنيم.
توليد با كيفيت با برنامه ریزی در سطوح مختلف قابل دستیابی و حفظ می باشد. از جمله این سطوح یکی تامین کنندگان مواد اولیه می باشند که باید بتوانند با استانداردهای مختلف کیفی، کیفیت را در زنجیره تامین و ارائه مواد اولیه به تولید کننده حفظ کنند. همچنین تولید کنندگان نیز می بایست با یک سری استانداردهای داخلی تولید محصول باکیفیت در درون واحد تولیدی خود سازمان دهند. در نهایت مصرف کنندگان نیز با کمک استانداردهای تدوین شده و کمک آزمایشگاه های مرجع که کیفیت تولیدات مختلف را مستقلا ارزیابی می کنند می توانند از این کیفیت و حد آن قبل از تصمیم به خرید مطلع شوند. فعاليت در چارچوب يك سری استانداردهای مشخص مزايای فراوانی دارد كه دامنه آن نه فقط توليد كننده، بلكه مصرف كننده، جامعه و محيط زيست انسانی او را نيز در بر می گيرد. برای کسب توسعه پایدار حركت به سمت استاندارد سازی امري غيرقابل اجتناب است.
بررسي اجمالي استانداردهاي فني تدوين شده در صنعت مبلمان چوبي در جهان
ماهيت استاندارد سازي به گونه‌ای است كه همگام با پيشرفت صنعتی در هر كشوری وجود آن الزام‌آور شده و به ناچار توسعه می يابد. پياده سازی استاندارد در سطوح صنعتی از اركان مهم توسعه در هر كشور محسوب می گردد. در حال حاضر اغلب استانداردهای تدوين شده در سطح بين المللي (ISO) و در سطوح ملی در بين كشور‌های پيشرو در حوزه استاندارد سازي توليد مبلمان چوبی مثلاً استاندارد EN (اتحاديه اروپا)، DIN (آلمان)، JIS (ژاپن) و SFS (فنلاند) در ارتباط با جنبه های ايمنی و سلامت عمومی (برای مثال مقاومت پارچه مبلمان در برابر شعله وری...)، روشهای تست و آزمون مبلمان (ميزان كيفيت پرداخت سطحی، مقدار مقاومت سازه اي مبلمان، مقاومت به سايش و... ) و تناسب ابعاد مبلمان (در مبلمان آموزشگاهی، اداری و... ) می باشند. برای نمونه در كشور آمريكا به منظور مقابله با هجوم مبلمان نا مرغوب وارداتی به بازارهای اين كشور و ارتقاء سطح كيفيت توليد داخل، استانداردهای جديدی در حوزه مبلمان چوبی تدوين شده است كه اگر به مرحله اجرا برسند دايره پوشش آن واردات را نيز در بر می گيرد. اين جهت‌گيری مزايای بسياری دارد از جمله توجه به حقوق مصرف‌كنندگان، ايجاد مكانيزم حذف واحدهای توليدی كه بهره وری و کیفیت توليد كمی دارند و حمايت از توليد كنندگان داخلی در برابر واردات بی رويه خانمان برانداز. اين استاندارد سازی ها می توانند حوزه ای بس فراتر از خط توليد يک کارخانه توليدی را در بر بگيرند برای مثال بازار مبلمان برخی کشورها در حال حركت به سمت استفادة كامل از چوب هاي شناسنامه دار در توليد محصولات چوبي خود است. چوب هاي شناسنامه دار از جنگل هاي دارای شناسنامه برداشت شده و بدين ترتيب راه ورود چوب های قاچاق به بازار مصرف اين كشورها تنگ تر می شود و گامی در جهت حفظ جنگل هاي جهان نيز برداشته می شود.
درحوزه استانداردسازی مبلمان آشپزخانه، كشور آلمان در جهان پيشرو است. مجموعاً در آلمان بیش از ۱۲0 استاندارد در بحث مبلمان تدوين شده است. بازار كشور آلمان در ارتباط با مسائل زيست محيطی مرتبط با توليد مبلمان چوبی از حسّاس ترين كشورهاي اتحاديه اروپاست بدين معنا كه محصولات توليد شده در مرحله تبديل اولية چوب و چوب های مورد استفاده در توليد مبلمان باغی در اين كشور حتماً بايد مجوز برداشت چوب، مطابق مديريت جنگل و مجوزهاي مربوط به زنجيره حفاظت از جنگل را داشته باشند تا قابل فروش در بازار اين كشور باشند. بطور کلی هدف استاندارد سازی در حوزة توليد مبلمان چوبی در دنيا ايجاد اطمينان از ايمنی، دوام و استحكام مبلمان چوبی در حال فروش در بازار مصرف است زیرا استاندارد، زبان مناسب و همه فهمی برای معرفی دقيق محصول به مصرف كننده آن مي باشد.
گواهي هاي بين المللي کیفیت در تولید مبلمان
اين گواهي ها به ازاي رعايت يك يا چند استاندارد خاص توليد به واحد توليدي اعطا مي شود. براي كسب اين گواهي‌ها اجراي آزمون‌هاي متفاوت بر روي محصول الزامی است. سربلند بيرون آمدن محصول از آزمون نشان مي دهد كه سيستم كنترل كيفيت در واحد توليدي به درستي اجرا مي شود. عموماً نحوة كار سيستم كنترل كيفيت در واحدهاي توليد مبلمان بصورت انتخاب تصادفي چند نمونه از توليد و بررسي آن صورت مي پذيرد. هدف اصلي اغلب شركت ها از دريافت گواهي هاي معتبر بين‌المللي مرتبط با توليد، رضايت بيشتر مشتريان خارجي خود يا به عبارتي رفع يك نياز مشخص در كشور مقصد صادراتي مبلمان و در موارد نادرتر با هدف پاسخ به نياز مشتريان داخل كشور مي باشد اما هدف دولت‌ها از اين اقدام، هدايت توليدكنندگان به سمت توليد با كيفيت بهتر و حركت در چارچوب توسعه پايدار است. شيوه اطلاع رساني عمومي درمورد كسب گواهي مربوطه توسط برچسب ها یا پلاک های مخصوصي می باشد كه توليدكننده دارای استاندارد مي تواند آن را بر روي كالاي خود بچسباند بنابراین نبود آن روی محصول به منزلة عدم داشتن آن گواهي مي باشد.
اگر از ديدگاه برخي توليدكنندگان به قضيه نگاه كنيم ، كسب مجوزهاي گوناگون برای فروش محصول با مقاومت آنها مواجه خواهد شد، چرا كه هزينه توليد را افزايش مي دهد. همچنين تست و آزمون محصولات توليدي علاوه بر هزينه بر بودن فرآيندي زمان بر نيز هست. براي نمونه، تست يك صندلي سالن كنفرانس اگر برمبناي سرسختانه ترين استانداردهاي موجود انجام پذيرد به سه ماه زمان احتياج دارد. معمولاً واحدهاي توليدي، تست هاي خود را در مدت زمان كوتاه تر انجام مي دهند، بدين صورت كه مقدار يا شدت عامل متغير مورد مطالعه، فرضاً مقدار بارگذاري يا شدت عامل مخرب را افزايش و اثر آن را در زمان كوتاه تري روي محصول خود، بررسي مي‌كنند. آزمون مقاومت صندلي سالن كنفرانس كه در مثال ذكر شد، با اين روش تسريع شده در ۲ روز به انجام مي‌رسد.
به هر حال درحوزة توليد و فروش مبلمان چوبي در كشورهاي مختلف علامت ها، گواهي ها يا به عبارتي برچسب هاي مختلفي ابداع شده كه كسب هريك از آن ها توسط توليدكننده، نمايانگر رعايت استانداردهاي خاصي درطي فرآيند توليد مبلمان مي باشد. يكي از اين علامت هاي مورد استفاده برروي مبلمان چوبي علامت Möbelfakta مي باشد (شكل شماره ۱) كه دراصل يك استاندارد سوئدي است. اين علامت نشان مي‌دهد كه مبلمان توليدي كيفيت بالايي دارد و طراحان، خريداران، معماران و همه افرادي كه با مبلمان سروكار دارند از آن به عنوان يك ابزار كمكي شناسايي و اطمينان دهنده كيفيت محصول استفاده مي‌كنند. اين استاندارد را مي‌توان به عنوان الگو (هر چند كمال گرايانه) در صنايع چوب كشور مطرح نمود. ريشة اين استاندارد در استانداردهاي ISO و CEN مي باشد. مبلماني كه اين علامت را داشته باشند، تحت شرايط شديدي مورد تست و آزمون مقاومت و دوام (عملكرد سازه ای)، مقاومت سطوح رنگ شده، مقاومت به آتش گيري و شعله وري، ايمني و تست نوع و كيفيت پوشش پارچه اي روي مبلمان قرار گرفته اند. علاوه بر این علامت Möbelfakta حاوي نام و نشان و هويت توليدكننده، محل مصرف مناسب محصول به همراه تاريخ ساخت محصول می باشد و هيچ گاه نبايد از محصول جدا شود مثلاً روي آن دوخته شود، چسبانده يا مُهر گردد و محل آن نیز به راحتی قابل رؤيت باشد. در حال حاضر نه تنها توليد كننده گان مبلمان چوبی سوئدي بلکه تولید کنندگان مبلمان چوبی نروژي هم بنا به درخواست خود اين گواهي را دريافت كرده اند.
اين گواهي در كشورهاي اسكانديناوی تبديل به مرجعی براي تعيين كيفيت مبلمان چوبی شده است كه البته در ابتدا در سال ۱۹۷۰ در کشور سوئد به وجود آمد. توسعه اين استاندارد باتوجه به پيشرفت های فنی و تكنولوژيكی دراين صنعت درخلال سال هاي ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۷ رخ داد و هنوز هم در حال توسعه روزافزون مي‌باشد. اين سيستم نوين، توسط انجمن صنايع مبلمان سوئد و با همكاري افراد ذينفع دراين تجارت راه اندازی شده است. اجرای آن كاملاً داوطلبانه می باشد و مبلمانی كه علامت Möbelfakta را برروي خود داشته باشد، در معرض تست و آزمون های زير قرار گرفته و از همه آن ها سربلند بيرون آمده‌اند. بعلاوه وجود اين علامت يعنی اينكه اين مبلمان شرايط توليد زيست محيطی مناسبی دارد و برای اثبات اين امر توليدكننده بايد اظهارنامه‌ی مخصوصی را ارائه كند.
تشریح آزمون های كيفيتی براي اخذ گواهی Möbelfakta
در اين بررسی مبلمان را باتوجه به مورد مصرفش در چهار گروه طبقه بندی مي‌كنند: "مبلمان داخل منزل"، "مبلمان اداری"، "مبلمان آشپزخانه" و "مبلمان تركيبی". واضح است كه يك محصول ممكن است در دو دسته هم مورد استفاده داشته باشد. در اين آزمون‌ها پنج شاخص زير مورد بررسی قرار می گيرند:
- مقاومت و دوام (عملكرد سازه مبلمان در سرويس)
- سختي سطوح مبلمان
- مقاومت مبلمان دربرابر آتش گيري و شعله وري
- ايمني مبلمان در هنگام مصرف و
- شرايط پارچه استفاده شده در مبل.
گواهی مستند Möbelfakta به گونه ای طراحی شده كه با استانداردهای اتحاديه اروپا سازگار است. اين سازگاری باعث سهولت در صادرات مبلمان اين كشور و بازاريابی سريع تر آن می گردد. وجود اين برچسب بر روي محصول نشان می دهد که مبلمان خريداری شده مطابق شرايط مصرف واقعی مورد آزمون قرار گرفته و صحت عملكرد آن گواهی شده است.
اظهارنامه زيست محيطی نیز كمك می کند كه توليدكننده محصول پاكی عرضه كند. اين اظهارنامه به دقت و به دفعات در زمان های مختلف به روزرسانی می شود. هدف اين اظهارنامه، بررسی وضعيت زيست محيطی مبلمان آماده فروش می باشد. در اين اظهارنامه شش شاخص مورد توجه بوده و ارزيابی می شوند که عبارتند از: الف) سياست های زيست محيطی توليدكننده، ب) مقدار انتشار آلاينده ها از محصول، ج) ميزان ضايعات فرآيند توليد، د) مواد اوليه مورد استفاده در توليد اين محصول و مشخصات آن ها، ه) نحوة استفادة مجدد از مواد ضايعاتی حاصله پس از استفاده از محصول، و) طبقه بندي زيست محيطی موادخام و مواد شيميايی استفاده شده در محصول.
هرتوليدكننده يا واردكننده ای كه تمايل به دريافت اين گواهی داشته باشد بايد ابتدا درخواست خود را برای يک مؤسسة تست و آزمون مجوز دار ارسال كند سپس مؤسسه مذكور، مطابق قوانين، محصول مورد نظر ايشان را ارزيابی و پس از انجام تست هاي مختلف، توليدكننده يا وارد کننده را از نتيجة تست مطلع می كند. اگر محصول از اين مرحله سربلند بيرون آمد، درمرحله دوم، توليدكننده بايد اظهارنامه زيست محيطی خود را طبق آن چه در اين مقاله اشاره شد، ارائه كند. پس از موفقيت محصول در دو مرحلة فوق، توليد كننده می تواند برای اخذ گواهی مدت دار کيفيت محصول خود اقدام نمايد. در نهایت پس از بررسی مدارك و موفقيت محصول، علامت Möbelfakta به آن محصول تعلق گرفته و طبق قانون، محصول مي تواند در تمام بازارها برچسب گواهی را همراه خود داشته باشد. از آن پس محصول به دفعات و در زمان هاي مختلف مورد بررسی مجدد قرار گرفته تا صحت رعايت استانداردها در توليد آن طبق اسناد ارائه شده بررسی گردد و درنهايت پس از پنج سال، گواهی بايد مجدداً براي محصول صادر گردد.
جمع بندی و نتيجه گيری
ماهيت اغلب استانداردهای كيفي بيشتر از آنكه اجباری باشد اختياريست. در شرايط وجود چنين استانداردهايی واحدهاي توليدكننده برجسته‌تر در صنايع توليد مبلمان می توانند به عنوان واحدهای پيشرو در تدوين، توسعه و اجراي اين استانداردها مشاركت کرده و آن را بر روی محصولات خود اجرا نمایند. وجود مشاركت جهت اشاعه و فرهنگ‌سازی در اين حوزه امري ضروری و بسيار مهم است. اين امر در نهايت به نفع توليد كننده و حضور دراز مدت او در بازار خواهد بود. علاوه بر اين با تعامل چند جانبه بين واحدهاي توليدی برجسته، موسسه استاندارد و اتحاديه‌های تخصصی صنفی مبلمان می توان در اين صنعت استانداردهای تشويقی بومی ايجاد و بدين وسيله به رشد و توسعه كيفی توليدات كمک نمود. دولت نيز در جايگاه خود به عنوان يك چتر حمايتی و بستر ساز بايد در راستای آگاه سازی و تشويق مردم به خريد محصولات دارای استانداردهای تشويقی اقدام كرده و از واحدهای توليدی دارای اين استانداردها به نحو شايسته حمايت كند تا بدين وسيله در راستای الگو سازی و فرهنگ‌سازی صحيح توليد گام بردارد.
روش های نوين آزمون خصوصيات مبلمان در دنيا در حال توسعه دائمی هستند. موسسه استاندارد نيز با توجه به فعاليت خوبی كه در حوزه تدوين استانداردهای مبلمان داشته و همچنين رشد كمّی مناسبی كه در طول سال‌های اخير در توليد مبلمان و مصنوعات چوبی (مخصوصا در حوزه توليد محصولات صفحه ای) در کشور پديد آمده می تواند در توسعه و اجرايی كردن اين استانداردها در بين واحدهاي توليدی گام‌های اوليه را بردارد. اين كار با حمايت وزارت صنعت، معدن و تجارت و گمرکات کشور و توجه اتحاديه‌هاي صنفي امكان اجرايي شدن را دارد. واحدهای توليدی پيشرو در صنعت توليد مبلمان ايران می توانند به عنوان الگو در پياده سازی اين استانداردها در واحدهای توليدی خود اقدام نموده و با اين كار سطح توليد كيفی را ارتقاء دهند. اين كار می تواند در دراز مدت باعث بهبود مزيت رقابتی توليدكنندگان كشور نسبت به همسايگان شده و از جمله فعاليت‌های زيربنايی می باشد كه اجرای آن جهت برنامه‌ريزی استراتژيك توسعه صادرات غير نفتی كشور واجب است.
برای دنلود pdf این مقاله اینجا کلیک کنید.